Informacja prawna dot. zmian w ustawie o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 5 lipca 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 1608)

Data zmian: zmiany wchodzą w życie w dniu 1 stycznia 2019 roku.

Najważniejsze zmiany w ustawie o związkach zawodowych

1. Rozszerzenie prawa do zrzeszania się w związkach zawodowych na osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy („nie-pracownicy”).

2. Nowe uprawnienia związkowe dla nie-pracowników:

• zakaz dyskryminacji i roszczenia z tym związane,
• szczególna ochrona stosunku zatrudnienia,
• zwolnienie od pracy do czynności doraźnych,
• zwolnienie od pracy na czas pełnienia funkcji w zarządzie związku zawodowego (tzw. etat związkowy),
• prawo nie-pracowników do zawierania układów/porozumień zbiorowych pracy,
• prawo nie–pracowników do prowadzenia sporów związkowych.

3. Nowe zasady sporządzania przez związki informacji o liczbie członków:

• informacja będzie sporządzana raz na pół roku;
• brak przekazania informacji przez związki zawodowe pozbawia je uprawnień do działania jako związek;
• pracodawca będzie miał prawo sądowej weryfikacji informacji o liczbie członków wskazanej przez związek zawodowy.

4. Nowe zasady ustalania reprezentatywności związków zawodowych (zakładowej
   i ponadzakładowej organizacji związkowej). 

5. Nowy katalog wykroczeń pracodawcy i związku zawodowego.

6. Prawo do informacji związku zawodowego.

Ad. 1) Rozszerzenie prawa do zrzeszenia się w związkach zawodowych na osoby zatrudnione na innej podstawie niż umowa o pracę

• Prawo do tworzenia związków zawodowych oraz do wstępowania do związków zawodowych już działających będzie przysługiwało, oprócz pracowników, także osobom świadczącym pracę na innej podstawie, niż stosunek pracy (np. zleceniobiorcy, osoby samozatrudnione, dziełobiorcy, wolontariusze).
• Tym samym wprowadzono do ustawy nową definicję „osoby wykonującej pracę zarobkową”. Będzie nią pracownik lub osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
• „Pracodawcą” zaś w rozumieniu ustawy będzie pracodawca w rozumieniu kodeksu pracy, ale także jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową, niezależnie od podstawy tego zatrudnienia.

Ad. 2) Nowe uprawnienia związkowe dla nie–pracowników

Nie–pracownik uzyska następujące uprawnienia związkowe.

• Prawo do dochodzenia odszkodowania za dyskryminację związkową (bycie lub niebycie członkiem związku zawodowego) na takich samych zasadach, jak pracownik, tj. przed sądem pracy i zgodnie z kodeksem pracy.
• Szczególną ochronę przed rozwiązaniem, wypowiedzeniem lub zmianą stosunku pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeśli zostanie wskazany przez związek zawodowy jako osoba podlegająca takiej ochronie.

UWAGA! Nowe terminy udzielenia zgody na zwolnienia działacza chronionego (zarówno dla pracownika, jak i dla nie-pracownika):

• 14 dni roboczych liczonych od dnia złożenia przez pracodawcę pisemnego zawiadomienia o zamiarze wypowiedzenia lub jednostronnej zmiany stosunku prawnego, z podaniem przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie lub jednostronną zmianę stosunku prawnego;
• 7 dni roboczych liczonych od dnia złożenia przez pracodawcę pisemnego zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku prawnego, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie stosunku prawnego.

Bezskuteczny upływ terminów jest równoznaczny z wyrażeniem zgody przez zarząd zakładowej organizacji związkowej.

• W przypadku złamania przez pracodawcę zakazu ochrony nie-pracownik będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości 6-krotności jego średniego wynagrodzenia miesięcznego.
• Prawo do czasowego zwolnienia na wykonanie doraźnych czynności związkowych, których nie można wykonać w czasie pracy, na takich samych zasadach, jak pracownik; umowa zawarta między pracodawcą a nie–pracownikiem, w której określono termin wykonania pracy, nie będzie wówczas ulegała przedłużeniu o czas zwolnienia od pracy.

UWAGA! W układzie zbiorowym pracy można określić limity czasu zwolnień od pracy osób wykonujących pracę zarobkową.

• Prawo do zwolnienie od pracy na czas pełnienia funkcji w zarządzie związku zawodowego (tzw. etat związkowy), na takich samych zasadach, jak pracownik.
• Prawo do tzw. zdolności układowej – tj. do zawarcia dla nie-pracowników układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia zbiorowego albo do zmiany już obowiązującego układu zbiorowego dla pracowników poprzez włączenie do niego nie-pracowników.
• Prawo do prowadzenia sporów zbiorowych na tle uprawnień dla nie–pracowników (np. domaganie się podwyższenia wynagrodzenia).

Ad. 3) Nowe zasady sporządzania przez związki informacji o liczbie członków

• Informacja będzie sporządzana raz na pół roku według stanu na dzień 30 czerwca i 31 grudnia, w terminach do 10 lipca i 10 stycznia następnego roku kalendarzowego; a nie – jak dotychczas – raz na kwartał.
• Zmiany stanu liczbowego, które nastąpią w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego, pozostają bez wpływu na uprawnienia związku zawodowego.
• Brak przekazania informacji przez związki zawodowe pozbawia je uprawnień do działania jako związek do czasu wykonania tego obowiązku.
• Pracodawca będzie miał prawo sądowej weryfikacji informacji o liczbie członków wskazanej przez związek zawodowy – będzie mógł zgłosić pisemne zastrzeżenie w terminie 30 dni od dnia przedstawienia informacji.
• Sąd pracy będzie miał obowiązek orzec o weryfikacji liczby w terminie 60 dni od dnia złożenia wniosku (postępowanie nieprocesowe).

Ad. 4) Nowe zasady ustalania reprezentatywności związków zawodowych

• Uprawnienia ZOZ będą przysługiwać organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących zarówno pracownikami, jak i nie-pracownikami; ci ostatni będą uwzględniani tylko, jeżeli świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy.
• Przepisy o reprezentatywności organizacji związkowej będą zawarte w ustawie o związkach zawodowych co oznacza, że zostały wykreślone z kodeksu pracy.

Reprezentatywna ponadzakładowa organizacja związkowa (POZ) – nowe progi liczbowe

• Reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego (NZSS Solidarność, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), Forum Związków Zawodowych (FZZ) lub
• zrzeszająca co najmniej 15% ogółu osób wykonujących pracę zarobkową, objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 osób wykonujących pracę zarobkową (dotychczas było 10% pracowników) lub
• zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową, dla których ma być zawarty określony ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

Reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa – nowe progi liczbowe

• będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy (dotychczas było 7% pracowników) lub
• zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy (dotychczas było 10% pracowników);
• jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia wymogów, jest nią organizacja zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Reprezentatywność przy zawieraniu określonych porozumień – nowe zasady

W określonych sprawach z zakresu prawa pracy, wymagających współdziałania pracodawcy ze związkami zawodowymi, będą się liczyły wyłącznie te organizacji reprezentatywne w rozumieniu ustawy, które zrzeszają co najmniej 5% pracowników. Do spraw tych zalicza się zawarcie:

• porozumienia transferowego,
• regulaminu wynagradzania,
• regulaminów nagród i premiowania,
• regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
• planu urlopów lub regulaminu pracy,
• okresu rozliczeniowego, o którym mowa w  135 § 2 i 3 kodeksu pracy,
• indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w  8 ust. 2-4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców,
• porozumienia w sprawie stosowania telepracy,
• porozumienia w sprawie stosowania systemu przerywanego czasu pracy,
• porozumienia w sprawie przedłużonego do 12 miesięcy okresu rozliczeniowego,
• porozumienia w sprawie zwolnień grupowych,
• porozumienia w sprawie umowy zakładowej,
• porozumienia w sprawie warunków i trybu wykonywania pracy w okresie przestoju,
• ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy.

Ad. 5) Nowy katalog wykroczeń pracodawcy i związku zawodowego

1. Odpowiedzialność wykroczeniowa dotyczy pracodawcy, który w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją:

• dyskryminuje, wbrew zakazowi, z powodu kryterium związkowego;
• nie dopełnia w terminie obowiązku podjęcia negocjacji z zakładową organizacją związkową w sprawie porozumienia transferowego;
• nie dopełnia obowiązku pobrania z wynagrodzenia danej osoby składki związkowej w zadeklarowanej przez tę osobę wysokości lub obowiązku niezwłocznego przekazania kwoty pobranych składek związkowych, na rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej,

– podlega on grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

2. Odpowiedzialność wykroczeniowa dotyczy osoby, która w związku z pełnioną funkcją związkową:

• wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego sądu o zmianie statutu;
• niezgodnie z ustawą przeznacza dochód z działalności gospodarczej prowadzonej przez związek zawodowy na cele niesłużące realizacji zadań statutowych związku lub dzieli go pomiędzy członków związku;
• w celu uzyskania uprawnień ZOZ, reprezentatywnej zakładowej ZOZ, MOZ lub reprezentatywnej MOZ, w informacji kwartalnej podaje lub wskazuje liczbę członków organizacji związkowej wyższą niż wynikająca ze stanu faktycznego,

– podlega grzywnie.

Ad. 6) Prawo do informacji związku zawodowego

Pracodawca będzie obowiązany udzielić na wniosek zakładowej organizacji związkowej informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji dotyczących:

• warunków pracy i zasad wynagradzania, także nie-pracowników;
• działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy związanych z zatrudnieniem oraz przewidywanych w tym zakresie zmian, także nie-pracowników;
• stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia, także nie-pracowników;
• działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia, także nie-pracowników,

– w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku.

NOWE ROZPORZĄDZENIA

Z dniem 1 stycznia 2019 roku weszły w życie dwa nowe rozporządzenia do ustawy:

• Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy oraz sposobu postępowania w przypadku wygaśnięcia mandatu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej przez pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego.

• Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie trybu udzielenia i korzystania ze zwolnienia
  z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługującego osobie wykonującej pracę zarobkową, sposobu ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego przysługującego osobie w okresie zwolnienia od pracy oraz wynikających z tego tytułu uprawnień i świadczeń.

KLIKNIJ, BY POBRAĆ INFORMACJĘ PRAWNĄ W FORMACIE PDF